ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
Dla rodziców - więcej informacji...
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
ADHD to zaburzenie neurorozwojowe. Przebieg i nasilenie objawów może zmieniać się z wiekiem i dojrzałością. Zespół nadopobudliwości psychoruchowej to pewna specyfika, „uroda” funkcjonowania układu nerwowego. Symptomami osiowymi są: nadpobudliwość ruchowa, impulsywność, deficyty uwagi. Występuje również ADD (deficyty uwagi bez nadruchliwości). Objawy zwykle występują już we wczesnym dzieciństwie, jednak diagnozę uzyskują dopiero dzieci między 5-7 rokiem życia. Etiologia zaburzenia nie jest do końca znana, jednak z badań wynika, że predyktorem wystąpienia ADHD jest obecność zaburzenia u rodzica., komplikacje w trakcie ciąży, narażenie płodu na teratogenny takie jak tytoń/ alkohol i inne substancje. ADHD współwystępuje z innymi zaburzeniami rozwojowymi takimi jak ASD czy dysleksja.
Zalecenia do szkoły
• Posadź ucznia blisko nauczyciela (najlepiej w pierwszej ławce), ze spokojnym, dobrym uczniem, lecz nie najlepszym przyjacielem, plecami do reszty kolegów, z daleka od rozpraszających elementów jak okno, drzwi, ruchome, elementy. Kiedy uczeń jest mocno nadruchliwy, rozprasza inne dzieci, samemu przy tym nie korzystając z lekcji można rozważyć usadzenie w ostatniej ławce.
• Co kilka minut (np. 4-5 minut) kontroluj pracę ucznia i w razie potrzeby przywołuj jego uwagę by pracował dalej. Gdy przywołujesz ucznia werbalnie miej na uwadze by go nie ośmieszać czy krytykować przy rówieśnikach. Możesz popukać delikatnie w stolik lub zeszyt, dotknąć ramienia dziecka, czy nawiązać kontakt wzrokowy, używaj słów takich jak „Uwaga to będzie ważne”, „Gotowi?”, „Wszystkie oczy patrzą w zeszyt”
• Powtórz uczniowi polecenie, które wydałeś całej klasie. Możesz zapytać czy na pewno zrozumiał, lub podejść i upewnić się, że zaczął pracę.
• Pamiętaj, że uczeń z zaburzeniami uwagi potrzebuje przerw w pracy i dzielenia jej na etapy. Zadania nie powinny być dłuższe niż realne możliwości ucznia do skupienia się. Jeśli to konieczne zasłoń część zeszytu pracy, tak by uczeń widział tylko konkretne zadanie. Możesz również pociąć kartę pracy tak by w danym momencie dziecko wykonywało jedno zadanie. Uczeń z ADHD łatwo się zniechęca długimi i monotonnymi zadaniami. Jeśli dziecko zaczyna się kręcić i traci uwagę zaproponuj by podeszło do biurka, wyrzuciło coś do kosza czy podało.
• Rozważ umieszczenie w klasie wizualnego planu dnia, który będzie możliwy do modyfikacji w jeśli w kolejne dni zmienia się plan zajęć. Uprzedzaj ucznia o zmianach czy niecodziennych wydarzeniach.
• Wesprzyj dziecko w utrzymywaniu porządku na stanowisku pracy. Im mniej przedmiotów tym lepiej. Usuń z pola widzenia rozpraszacze tj. jaskrawe przedmioty, zabawki, świecące dekoracje, poruszające się zasłony itd.
• Wprowadzaj check-listy – wesprzyj dziecko w wyrobieniu nawyku działania w kolejności. Na początku będą potrzebne pomoce wizualne (obrazkowe) lub listy słów (jeśli dziecko czyta).
• Pozwól uczniowi na niewielki niepokój ruchowy w trakcie lekcji. Jeśli nikomu nie przeszkadza może co jakiś czas wstać np. na umówiony sygnał, może się sprawdzić poduszka sensoryczna.
• Toleruj mówienie do siebie (jeśli nie przeszkadza innym uczniom). Uczniowie z ADHD mogą mieć tendencję o mruczenia, mówienia pod nosem czy wydawania innych dźwięków – pomaga to w skupieniu uwagi, podobnie może być z pukaniem ołówkiem czy klikaniem długopisem – warto wtedy rozważyć fidgety.
• Opracujcie wspólnie z rodzicami strategię na pracę domową – np. specjalny zeszyt do zapisywania – gdzie zawsze na końcu lekcji nauczyciel podpisze, sticky notes od nauczyciela wklejane do zeszytu. Chodzi o to by wyrabiać w dziecku nawyk zapisywania różnych informacji, jednak na początku będzie ono potrzebowało nadzoru osoby dorosłej.
• Obserwuj czy pobudzenie dziecka nie nasila się w konkretnych momentach np. chwilę przed dzwonkiem, w poniedziałki, po zmianie Sali, przed wyjściem do domu, podczas spaceru czy wycieczki itd. U dzieci z ADHD momenty przejściowe mogą być trudne ze względu na zmianę bezpiecznego i przewidywalnego otoczenia. Regulacji pobudzenia może wymagać również czas po lekcji w-f, czy przerwie – dziecko z ADHD może wymagać dodatkowych 5 minut na wyciszenie się.
• Zawsze przyglądaj się sytuacją konfliktowym czy łamaniu zasad, dziecko z ADHD ze względu na wysoką impulsywność oraz niskie hamowanie reakcji mogą działać bez namysłu i pod wpływem namowy rówieśników. Mogą też bez zastanowienia odpowiadać na zaczepki – zanim wyciągniesz konsekwencje upewnij się, czy ktoś nie był prowokatorem danej sytuacji. Wprowadź wtedy system konsekwencji dla dziecka które namawiało do łamania zasad jak i wykonawcy.
• Wzmacniaj pożądane zachowania dziecka pochwałami, unikaj krytykowania dziecka na forum – jeśli musisz przeprowadź rozmowę na osobności. Upewnij się, że dziecko zna zasady, zaproponuj zapisanie „kontraktu” zawierającego najważniejsze informacje w bardzo konkretny sposób np. zamiast „Szanujemy się nawzajem” zapisz „Dotykam kolegów oraz ich przedmioty tylko wtedy gdy się zgodzą” Możesz użyć sformułowań „Wstaję z miejsca tylko 5,(7, 9) razy podczas lekcji” wtedy uczeń może mieć przyklejone na ławce małe karteczki i za każdym razem gdy wstanie nauczyciel zabiera jedną . Można zacząć od np. 15 czy 10 i z każdym tygodniem zmniejszać ich liczbę.
• Znajdź wspólnie z rodzicem obszar, w którym dziecko może odnieść sukces, być może ma wiedzę w temacie, lub jest ekspertem w dziedzinie budowania z jakiś klocków – coś czego może nauczyć kolegów, pochwalić się wiedzą. Ważne by wzmacniać poczucie własnej wartości dziecka oraz poczucie sprawczości. Dzieci z ADHD dużo częściej niż rówieśnicy są narażeni na depresję i zaburzenia lękowe.
• Jeśli nie jesteś pewien czy dziecko zrozumiało instrukcję, zadanie – poproś by powtórzyło je swoimi słowami.
Zalecenia do domu
• Ustalcie zasady wspólne dla wszystkich domowników – dla małych dzieci nie więcej niż 5. Niech będą jak najbardziej konkretne. Umówcie się jakie są konsekwencje ich łamania. Unikajcie kar, jeśli to konieczne opierajcie się na odbieraniu przywileju – jednak konsekwencja powinna być powiązana z daną zasadą i nastąpić krótko po złamaniu zasady.
• Zastanówcie się, które zachowania dziecka są najtrudniejsze. Spróbujcie zastanowić się z braku jakich umiejętności może wynikać dane zachowanie.
• Zauważajcie nawet najmniejsze sukcesy i zmiany w zachowaniu dziecka, komplementujcie jego wysiłek. Umówcie się z dzieckiem na ćwiczenie jakiejś umiejętności (Metoda Kids’ Skills) np. Superkoncentracji i zaplanujcie jak będzie ją zdobywało krok po kroku.
• Zadbajcie o odpowiednią ilość ruchu w ciągu dnia. Podczas spaceru również omówcie zasady – np. wyznaczcie konkretny punkt w parku, którego dziecko nie może przekroczyć by być w zasięgu wzroku.
• Wspierajcie funkcje wykonawcze – w szczególności planowanie i organizowanie. Uczcie dziecko działań w kolejności i wg planu. Zawieście pomoce wizualne w domu np. etykiety oznaczające położenie konkretnych zabawek, ubrań czy innych przedmiotów.
• Pozwól dziecku na wstawanie od stołu po zakończeniu posiłku, upewnij się, że przestrzeń jest bezpieczna np. nie znajduje się w niej zbyt wiele szklanych przedmiotów na widoku. Rozważ zamontowanie urządzeń takich jak trampoliny, liny i kółka do podciągania, piłka gimnastyczna, worek – pufa itd.
• Ustal porę na wieczorny rytuał – staraj się by każdego dnia wyglądał podobnie, np. kolacja, kąpiel, bajka, czytanie, wyciszanie. Zastanówcie się co pomaga dziecku spokojnie zasypiać (ciemny pokój, lekkie światło, projektor, kołderka obciążeniowa, masażyki, muzyka, biały szum itd.).
• Skracaj do minimum czas ekranowy (łącznie tv, tablety i telefony) – migoczący obraz, światło niebiskie, dźwięki – wszystko to dodatkowo pobudza i tak mocno wrażliwy układ nerwowy dziecka.
• Sprawdź jak dziecko reaguje na timer. Być może będzie dla niego motywacją odmierzanie czasu i ustawiony alarm i polepszanie swojego wyniku – np. sprzątania zabawek. Możecie spróbować również ustalić, że dziecko ma np. 25 minut w trakcie których musi wykonać jedną lub dwie domowe czynności jak ścielenie łóżka, ubieranie się, sprzątanie zabawek a resztę czasu może pograć lub pooglądać na tv, tablecie, telefonie – uczy to dziecko zarządzania czasem, daje poczucie sprawczości i wzmacnia umiejętności planowania.
• Wydawaj jedno polecenie na raz, maksymalnie konkretne. Gdy dziecko wykona jedną czynność poproś o wykonanie kolejnej jej części. Jeśli jakieś czynności są kłopotliwe i zabierają zbyt wiele czasu, zadbaj o pomoce wizualne np. schemat ubierania się mycia, sprzątania itd.
• Ćwiczcie uważność – np. zgadywanie smaków z zamkniętymi oczami, gra „moje oczka widzą” podczas jazdy samochodem, wysłuchiwanie odgłosów na spacerze.
• W przypadku wybuchów płaczu lub złości, uspokój dziecko, spróbuj uziemienia „zobacz gdzie jesteśmy/ widzisz to/ słyszałeś ten dźwięk/ pokaż mi sufit”, nazwij emocje „zezłościłeś się bo … zabrała tę zabawkę? Rozumiem, to jeszcze dla ciebie trudne by dzielić się tym co bardzo lubisz” – w przypadku kłótni rodzeństwa rozważ przypisanie zabawek „osobistych” i „wspólnych” czyli takich którymi dzieci musza się dzielić lub nie.
Zalecana literatura:
„ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Artur Kołakowski; Tomasz Wolańczyk
„ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Artur Kołakowski; Tomasz Wolańczyk
„ADHD w szkole” - Artur Kołakowski; Marta Jerzak
„Trudne emocje u dzieci” – Dr Ross W. Greene
„Dobra Relacja. Skrzynka z narzędziami współczesnej rodziny” – Małgorzata Musiał
Opracowano na podstawie:
„ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Artur Kołakowski; Tomasz Wolańczyk
„ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Artur Kołakowski; Tomasz Wolańczyk
„Zaburzenia psychiczne i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość” pod red. Marty Jerzak
Materiały szkoleniowe Metody Kids’ Skills
www.understood.org | www.livesinthebalance.org
Praktyka własna